หลักการจัดองค์ประกอบ

     ความสมดุล (Balance)
    ความสมดุล หมายถึง ความเท่ากันตามความรู้สึกระหว่าง 2 ส่วน คือ ส่วนด้านซ้าย และส่วนด้านขวา ความสมดุลแบ่งออกเป็น 2 แบบด้วยกัน คือ
     1. ความสมดุลแบบซ้าย - ขวาเหมือนกัน ทั้งลักษณะของรูปร่าง  รูปทรง  สี น้ำหนัก  ขนาด

ประตูโบสถ์ วัดไตรมิตรวิทยารามวรวิหาร

ลายประดับประตูทางเข้าโบสถ์ วัดวัง
 อ.เมือง จ.พัทลุง

         2.ความสมดุลแบบซ้าย - ขวาไม่เหมือนกัน แต่จะให้ความร้สึกเท่ากัน   โดยใช้ทัศนธาตุ  เช่น สี น้ำหนักของแสง - เงา เข้ามาช่วยสร้างความสมดุล  ซึ่งภาพลักษณะที่สมดุลซ้าย - ขวาไม่เหมือนกันนี้ จะสร้างความน่าสนใจในตัวผลงานมากกว่าแบบสมดุลซ้าย - ขวาเหมือนกันหรือคล้ายกัน

แหลมเล็ดกวด ระนอง   เทคนิคสีอคริลิค  ผลงานของ วินัย  ปราบริปู

        ความกลมกลืน - ความขัดแย้ง (Harmony - Contrast)

      ความกลมกลืน (Harmony)  คือการที่ส่วนประกอบทางทัศนศิลป์มีความคล้ายกัน  เหมือนกัน หรือเป็นไปในทิศทางเดียวกัน  มีความสัมพันธ์กันอย่างลงตัว

สีในทิวทัศน์  จรูญ  บุญสวน  สีน้ำมัน  ๒๕๒๘

       ความขัดแย้ง (Contrast)  หมายถึง การขัดกัน  ไม่เข้ากัน  แตกต่างกัน ของส่วนประกอบต่างๆ ในผลงาน  เพื่อเพิ่มความน่าสนใจ  ไม่ให้น่าเบื่อจนเกินไป

ชีวิตในทุ่งหญ้า  อารยา  ราษฎร์จำเริญสุข  แม่พิมพ์โลหะ  ๒๕๒๓

        เอกภาพ (Unity)

       เอกภาพ หมายถึง การประกอบกันของส่วนต่างๆเพื่อให้เกิดความเป็นอันหนึ่งอันเดียวขึ้นอย่างสมบูรณ์  เอกภาพ คือ กฎของความสมดุล  (Balance) กฎการรวมตัวกัน (Cohesion) มีระเบียบ (Order) จากส่วนที่ใหญ่ที่สุด  จนกระทั่งส่วนที่เล็กที่สุด  ล้วนอยู่ในกฎของเอกภาพอันเดียวกัน  มีโครงสร้างเป็นอย่างเดียวกัน

     เอกภาพในทางทัศนศิลป์ เกิดจากการนำส่วนประกอบทางทัศนธาตุมารวมกันหรืออยู่ด้วยกัน แล้วทำให้เกิดความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน  มีความสัมพันธ์กัน หรือเชื่อมโยงกันในภาพรวมของผลงานโดยไม่แตกแยกกัน

      รูปร่าง (Shape)  คือ พื้นที่ที่เกิดจากการนำเส้นมาประกอบกันมี 2 มิติ  คือ ความกว้างและความยาว  รูปร่างแบ่งเป็น 3 ประเภท ดังนี้

    1. รูปเรขาคณิต  (Geometric  Shape) เป็นรูปร่างที่มีความแน่นอน  สามารถวัดได้หรือคำนวณได้

     2. รูปอินทรีย์ (Organic   Shape)  เป็นรูปร่างของสิ่งมีชีวิต  มีการเปลี่ยนแปลงหรือเจริญเติบโต

       3. รูปอิสระ

                รูปทรง  (Form)   คือ สิ่งที่มีความหนาทึบ  มีลักษณะเป็น 3 มิติ  มีความยาว  ความกว้าง ความลึก และมีลักษณะอื่นๆ อีก เช่น ทิศทาง  สั้น  ยาว  โค้ง  เป็นคลื่น  มีทิสทางเคลื่อนไหว  ในทางราบ  ทางดิ่ง

            ระนาบ ( Plane)   คือ พื้นที่ราบเรียบที่แผ่ขยายออกไป มี 2 มิติ คือ ความกว้างและความยาว

          ระนาบในทางลึก ( Distance  Plane)  หมายถึง แผ่นราบที่ตั้งฉากกับสายตา  หรือขนานกับพื้นผิวของภาพ  ทั้งซ้อนกันจนเห็นเป็นระยะลึกเข้าไปในภาพ

          ระนาบที่แสดงทิศทาง (Directional Plane) หมายถึง แผ่นราบที่มีพื้นผิวเอียงเฉไปตามทิศทางไม่ตั้งฉากกับสายตา

  

            กฎเกณฑ์หลักของเอกภาพ

     1. การขัดแย้ง (Opposition) คือ การตรงกันข้าม  ตัดกัน แตกต่างกัน  มีลักษณะทิศทาง  หรือ ที่ตั้งตรงกันข้าม

     2. การรวมตัวกลมกลืน  (Transition) คือ ส่วนที่เป็นจุดสนใจ  ดึงดูดใจ  การรวมสิ่งต่างๆเป็นหมู่

           กฎเกณฑ์รองของเอกภาพ

      1.ความเป็นเด่น (Dominance) คือ ส่วนที่เป็นจุดสนใจ  ดึงดูดใจ การรวม  การรวมสิ่งต่างๆ เป็นหมู่ เป็นก้อนให้เป็นหน่วยสำคัญ

      2. ความเปลี่ยนแปร (Variation) คือ การค่อยๆ เปลี่ยน สร้างความต่างออกไปทีละน้อย

      การเป็นเด่น - การเป็นรอง (Dominance  and Subordination)

      การเป็นเด่น - การเป็นรอง คือ การสิ่งที่เป็นใหญ่ สิ่งที่เป็นประธาน มีสิ่งอื่นตัวประกอบ หรือเป็นรอง การลดตัวสำคัญของตัวเองลงเพื่อให้ความขัดแย้งน้อยลง และอยู่ด้วยกันได้อย่างมีเอกภาพ

         การซ้ำ (Repetition)

         การซ้ำ คือ การนำส่วนประกอบที่เกิดจากทัศนธาตุที่มีลักษณะเดียวกัน  เหมือนกันหรือคล้ายกัน ตั้งแต่ 2 หน่วยขึ้นไปมาจัดวางเรียงกัน  การซ้ำมีหลายลักษณะ เช่น การซ้ำแบบเหมือนกัน การซ้ำแบบสลับกัน หรือการซ้ำแบบเรียงกัน

     การซ้ำแบบเรียงลำดับจากใหญ่ไปเล็ก  ทำให้ภาพดูมีระยะ เกิดมิติ คือ ความลึก ดังภาพ  ฝนตก  ของมณี  มีมาก

ฝนตก  มณี มีมาก  แม่พิมพ์หิน  ๒๕๔๕

              จุดสนใจ  (Point of  Interest)

        จุดสนใจ  คือ การนำองค์ประกอบมาจัดภาพให้เกิดจุดเด่น  มีความสะดุดตาสามารถรับรู้ได้จากการมองด้วยสายตา  การเน้นภาพให้มีจุดสนใจนั้นอาจทำโดยสร้างความแตกต่างจากจุดอื่นของภาพ  เช่นมีขนาดใหญ่กว่า  มีสี  หรือลักษณะที่แตกต่างออกไป  มีน้ำหนักของเส้น  แสง - เงาที่ชัดเจนกว่าส่วนอื่นๆของภาพ เช่น ในภาพด้านล่าง  การสร้างความแตกต่างจากจุดอื่นของภาพทำให้รูปนกในภาพเกิดเป็นจุดสนใจ

สนธยา-สนทนา ,ปริญญา  ตันติสุข
สีอะคริลิกและทองคำเปลว ๒๕๓๔

สวรรค์บนดิน , เฉลิมชัย  โฆษิตพิพัฒน์
สีอะคริลิกและทองคำเปลว ๒๕๓๕

อนาคต   , ถวัลย์  ดัชนี
สีน้ำมันและทองคำเปลว