เครื่องหมายและสัญลักษณ์ทางดนตรีไทย

          ๑. โน้ตเพลงไทย
           โน้ตเพลงไทย มีหลายลักษณะทั้งงที่ใช้ตัวเลขแทนเสียงและใช้ตัวอักษรไทยแทนเสียง ในปัจจุบันนิยมใช้ตัวอักษรแทนเสียง เสียงของดนตรีไทยมีทั้งหมด ๗ เสียง  แต่ละช่วงเสียงห่างกัน ๑ เสียงเต็มเท่ากันทุกเสียง  ตัวอักษรที่ใช้แทนเสียงตัวโน้ตของไทย  ได้แก่  ด ใช้แทนเสียง  โด  ตัว ร  ใช้แทนเสียง  เร   ตัว  ม ใช้แทนเสียง มี  ตัว ฟ ใช้แทนเสียง ฟา  ตัว  ซ ใช้แทนเสียง ซอล  ตัว ล ใช้แทนเสียง ลา และ ตัว ท  ใช้แทนเสียง  ที
        ในการบันทึกโน้ต  ถ้าโน้ตระดับเสียงขึ้นเป็นคู่ ๘ กำหนดให้ใช้เครื่องหมาย ํ โดยเขียนไว้บนตัวโน้ต เช่น ดํ   รํ   มํ เป็นต้น

         ๒. รูปแบบการบันทึกโน้ตเพลงไทย
         การบันทึกโน้ตเพลงไทยโดยทั่วไป  บรรทัดหนึ่งจะแบ่งเป็น ๘ ห้อง เท่าๆกัน ดังนี้


        ในแต่ละห้องเพลงจะประกอบไปด้วยตัวอักษณที่ใช้แทนเสียงตัวโน้ต ๔ ตัว เสียงตัวโน้ตมีทั้งสั้นและยาว ในการบันทึกโน้ตเสียงยาวจะใช้สัญลักษณ์ - แทนความยาวของจังหวะ - มีค่าเท่ากับความยาวของโน้ต ๑ ตัว ถ้ายาวมากก็ให้เพิ่มจำนวนสัญลักษณ์ตามขนาดความยาวของจังหวะนั้น  ซึ่งจะขึ้นอยู่กับความยาวของตัวโน้ตแต่ละตัวว่า ต้องการให้มีความยาวมากน้อยเพียบงใด ในเบื้งต้นวิธีง่ายที่สุดที่จะช่วยให็ผู้เรียนเข้าใจจังหวะและสามารถอ่านโน้ตได้อย่างถูกต้อง ก็คือฝึกให้ผู้เรียนอ่านโน้ตและเคาะจังหวะโน้ตตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง ( โน้ตตัวที่ ๑ และ ๓ เป็นจังหวะที่ยกมือขึ้นทั้ง ๒ ตัว ) ให้ฝึกอ่านโน้ตในจังหวะที่หลากหลาย  ซึ่งวิธีนี้ช่วยให้สามารถเข้าใจจังหวะย่อยในแต่ละห้องเพลงได้ชัดเจนขึ้น
 
   ตัวอย่าง โน้ตทั่วไปที่มีความยาวของจังหวะเท่าๆกัน
   ให้ฝึกปฏิบัติอ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตรงตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง

ด ด ด ด

ร ร ร ร

ม ม ม ม

ฟ ฟ ฟ ฟ

ซ ซ ซ ซ

ล ล ล ล

ท ท ท ท

ดํ ดํ ดํ ดํ

ตัวอย่าง โน้ตที่มีความยาวเท่ากับโน้ต ๒ ตัว
ฝึกปฏิบัติโดยอ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตรงตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง โน้ตตัวใดทีมีเครื่องหมาย - ตาม ให้อ่านเสียงยวให้ครบตามจังหวะ

- ด - ด

- ร - ร

- ม - ม

- ฟ - ฟ

- ซ - ซ

- ล - ล

- ท - ท

- ดํ - ดํ

ตัวอย่าง โน้ตที่มีเสียงยาวและสั้น ปนกัน
ฝึกปฏิบัติโดยอ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง

- - - ร	- ร ร ร	- ซ – ม	ร ด ร ม	- - - -	ซ ล ด ร	- ด – ม	ร ร ร ร
- - - ซ	- ซ ซ ซ	ล ซ ม ซ	- ล – ด	- - - ด	- ด ด ด	- ซ – ม	ร ด – ร

       ๓. อัตราจังหวะพื้ฐานเพลงไทย
       จังหวะเพลงไทยเดิมที่นิยมบรรเลงกันทั่วไป ซึ่งบัญญัติไว้เป็นศัพท์สังคีต ๓ คำ คือ สามชั้น สองชั้น และชั้นเดียว ดังนี้
   
        สามชั้น หมายถึง อัตราจังหวะที่มีความยาวมากที่สุด  หรือ ช้าที่สุด มีความยาวเท่ากับอัตราจังหวะสองชั้น ๒ จังหวะ และเท่ากับอัตราจังหวะชั้นเดียว ๔ จังหวะ ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่ง จะเคาะตรงโน้ตตัวที่๔ ของห้องคู่ คือ ห้องที่ ๒ , ๔  ,  ๖  , ๘ ของแต่ละบรรทัด ดังตัวอย่าง

                                 

ด ด ด ด

ฉิ่ง ร ร ร ร

ม ม ม ม

ฉับ ฟ ฟ ฟ ฟ

ซ ซ ซ ซ

ฉิ่ง ล ล ล ล

ท ท ท ท

ฉับ ดํ ดํ ดํ ดํ

สองชั้น หมายถึง อัตราจังหวะที่มีความยาวปานกลาง สั้นกว่าอัตราจังหวะสามชั้น ๑ เท่าและยาวกว่าอัตราจังหวะชั้นเดียว ๑ เท่า ดังนั้น ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่ง จะเคาะตรงตัวโน้ตตัวที่ ๔ ของแต่ละห้อง ดังนี้

               

ฉิ่ง ด ด ด ด

ฉับ ร ร ร ร

ฉิ่ง ม ม ม ม

ฉับ  ฟ ฟ ฟ ฟ

ฉิ่ง ซ ซ ซ ซ

ฉับ ล ล ล ล

ฉิ่ง ท ท ท ท

ฉับ ดํ ดํ ดํ ดํ

ชั้นเดียว หมายถึง อัตราจังหวะที่สั้นที่สุด มีความยาวเท่ากับครึ่งหนึ่งของอัตราจังหวะสองชั้น ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่งเท่ากับจังหวะย่อยของโน้ตที่ได้ฝึกปฏิบัติข้างต้น คือ จังหวะ ฉิ่ง ลงตำแหน่งอขงตัวโน้ตที่ ๒ และจังหวะ  ฉับ  ลงตัวโน้ตตัวที่ ๔

        

ฉิ่ง   ฉับ ด ด ด ด

ฉิ่ง  ฉับ ร ร ร ร

ฉิ่ง    ฉับ ม ม ม ม

ฉิ่ง   ฉับ  ฟ ฟ ฟ ฟ

ฉิ่ง   ฉับ ซ ซ ซ ซ

ฉิ่ง   ฉับ ล ล ล ล

ฉิ่ง    ฉับ ท ท ท ท

ฉิ่ง   ฉับ ดํ ดํ ดํ ดํ